expr:class='"loading" + data:blog.mobileClass'>

Kruna Basa Bali



  • Kruna inggih Punika: pupulaning suara/ wianjana sane ngawetuang arti.
  •  Pepalihan kruna kapalih dados 2 soroh luirnyane:
A. Kruna Basa Bali Nganutin Wewangsannyane (Kedudukannya)
     Manut ring Wewangsan ipun kruna basa Bali kapaih dados solas soroh luirnyane:
     1. Kruna Aran (Kata benda)
         - Kruna Aran Sekala ( Kata Benda Kongkrit) umpami : Meja, Kursi, Gunung.
         - Kruna Aran Niskala (Kata Benda Abstrak) umpami: angin, keneh, suargan.
     2. Kruna Kria (Kata Kerja)
         - Kruna Kria Lumaksana (Kata Kerja Aktif) umpami: Majalan, Nulis, Ngandik.
         - Kruna Kria Linaksana (kata Kerja Fasif) umpami: Kakirim, Sinurat, Tulisa, kandika,
     3. Kruna Kahanan (Kata keadaan) umpami : Putih, Tegeh, Bagus, Jemet, Lantang,
     4. Kruna Wilangan (Kata Bilangan)
         - Kruna Wilangan Undagan (Tingkatan) umpami : sa, dua, telu, papat, lima, nenem,,
         - Kruna Wilangan Pahan (Pecahan) umpami : tenga, seprapat,
         - Kruna Wilangan gebogan (Jumlah) umpami : Lebak, Karobelah, Samas, Domas,
         - Kruna Wilangan Pepasten umpami : biu aijas, jatma adiri,
         - Kruna Wilangan Tan Janten umpami : liu, begeh, durinan, bedik,
      5. Kruna Wawastan (Kata Sandang) umpami : I, Ni, Sang,
      6. Kruna Pangarep (Kata Depan) umpami : di, ka, ba, I, ring, ri
      7. Kruna Panyambung/Pangiket (Kata Sambung) umpami : Krana, yadiapin, wireh,
      8. Kruna Pangentos (Kata Ganti)
          - Pangentos Jatma ka pertama umpami : Conto: iang, tiang, icang
             Conto: iang, tiang, icang
          - Pangentos Jatma kaping kalih : umpami Cai, Ragane
             Conto: Cai, Ragane
          - Pangentos Jatma kaping tiga umpami : ia, dane, ipun, ida
      9.  Kruna Panguuh (Kata Seru) umpami :  aduh, arah,beh, ah, ih,
     10. Kruna Keterangan umpami dini, ditu, semeng, sanja, peteng,
        

B. Kruna Basa Bali Nganutin Wangunnyane
     Manut ring Wangunnyane kruna basa Bali kakepah dados limang soroh luirnyane:
     1. Kruna Lingga
         Inggih punika: Kruna sane durung polih wewehan (Pangater, Pangiring, Miwah Seselan)
         Conto: jalan, jagur, laib, tulung, tresna,
      2. Kruna Tiron
          Inggih punika: Kruna sane sampun poih wewehan (Pangater, Pangiring, miwah Seselan)
          - Pangater : (a-, ma-, su-, ka-, pa-, pati-, pari-, maka-, saka-, kuma-, sa-, pa-, pi-, dur-, swa-)
             Conto: aukud, majalan, sudharma, kaejuk, pajalan, patigrepe, makadadua, sakabesik, kumalipan,                        
             sasampun, pitresna, pajalan, durlaba, swabawa)
          - Pangiring : ( -a, -e, -ne, -ang, -in, -an, -n, -wan, -nyane )
            Conto: alapa, batise, memene, ngadepang, tulisin, menekan, bapan tiange, dharmawan,
            pangiringnyane.
          - Seselan : ( -in-, -um-, -el-, -er- )
            Conto: sinurat, sumaur, telapak, gerigi
       3. Kruna Polah
           Inggih punika: kruna sane sampun polih pangater anusuara ( ny-, m-, n-, ng-)
           Conto:





 - Sampat  = Nyampat
 - Sinduk  = Nyinduk            
 - Paca      = Maca
 - Pancing = Mancing
 

               - Tulis = Nulis
               - Tundik = Nundik
               - Kandik = Ngandik
               - Kajang = Ngajang

 
 





     
       4. Kruna Dwi Lingga
           Inggih punika: kruna lingga sane kapingkalihan
           Kruna Dwi Lingga malih kapalih dados 5 soroh luirnyane:
          a. Kruna Dwi Sama Lingga
              Inggih punika: kruna lingga sane kaucap pingkalih.
              Conto: gede-gede, mokoh-mokoh, alit-alit,
          b. Kruna Dwi Samatra Lingga
             Inggih punika: kruna lingga sane kaucap ping kalih, nanging ucapan sane ping  kalih mauwah.
             Conto: kitak-kituk, tundak-tundik, delak-delik, dengak-dengok,
         c. Kruna Dwi Maya Lingga
             Inggih punika: kruna lingga sane kaucap apisan nenten prasida ngawetuang arti, nanging yening
             kaucap ping kalih wawu prasida madrebe arti.
             Conto: kapu-kapu, kunang-kunang, kupu-kupu, ogoh-ogoh,
         d. Kruna Dwi Purwa Lingga
             Ingih punika: kruna lingga sane kecape ring ajeng kapingkalihang.
             Conto: sesate, sesari, sesajen, dedalu,
          e. Kruna Dwi Wesana Lingga
              Inggih punika:kruna lingga sane kecape ring ungkur kapingkalihan tur kadulurin antuk pangater
              (paka-).
              Conto: pakateltel, pakenyitnyit, pakecorcor,
    5. Kruna Satma/Kata Majemuk Bali
         Inggih punika:angkepan kalih kruna sane ngawetuang arti asiki
          Sane nyinahang kruna satma ;
1.      Genah aksara punika tusing dados silurang
2.      Tan dados kaselagin antuk kruna-kruna tiosan
3.      Kruna kakalih sane maarti asiki
Kruna satma kapalih dados kalih soroh luirnyane::
         a. Kruna Satma Sepadan (Setara)
-          Kruna satma sane ngerasang arti inggih punika kruna sane mawit saking kalih kruna sane dumunan kategesin antuk kruna sane pungkuran.
Conto: biu batu, tiing ampel, pait makilit, jebu garum, peteng dedet, papah biu, nyuh gading, manis nyer, selem denges
   b. Kruna Satma Tak Sepadan (Tak Setara)
-          Kruna Satma Nyihnayang Matungkalik inggih punika kruna sane mawit saking kalih kruna lingga sane madue tungkalikan
Conto: meme bapa, cerik kelih, luh muani, tegeh endep, selem putih, matah lebeng, bah bangun, lemah peteng, kemu mai, kaja kelod.

Tidak ada komentar:

Posting Komentar