I Dempuawang
Kacrita wénten reké tuturan satua, Ida Sang Prabhu madué
putra tetiga, lanang kekalih istri adiri. Kocap, duk putranidané makatetiga
kari alit-alit, Ida Sang Prabhu kalimburan, lulut asih tekén I Limbur. Ulihan
patuduh I Limbur, Ida Sri Praméswari kategel di batan kandang siapé tan kaicén
ajengan, muah putrané makatetiga kakutang di tengah alasé, masi tan kaicén
mekelin apan-apan. Déning Ida Radén Galuh sedeng telesé nyusu, dadiannya
ngalgal kocap Ida nangis kaemban antuk rakané makekalih.
Kacrita mangkin, I Dukuh Sakti sedek dané nglindeng, pirenga
koné ada anak cerik ngeling, lantas jagjagina koné kema. Teked sik tongos anaké
alit nangis, nglaut koné dané dukuh matakon, “Cening, Cening, Cening nyén
ngelah pianaké, nyén kajak mai dadi peturu cerik ada dini?”
Mara monto patakon dané Jero Dukuh Sakti, Radén Mantri
ané paling duura lantas nyawis patakon danéné saha nuturang indik ragané
kakutang antuk Ida Sang Prabhu, saha nguningayang indik ajinidané katangkeb
olih kawisayan I Limbur. Ditu kangen pesan koné Jero Dukuh tekén anaké alit,
lantas duduka ajaka ka jeroné di telenging alas, lantas aturina ajengan. Ida
Radén Galuh, wiréh Ida nu masusu, rerehanga koné empehan kidang, ento koné Ida
aturina. Kacritayang Jero Dukuh Sakti kaliwat sayang tekén anaké alit waluya
anggén dané oka sajaan, réh dané tusing madué oka muah rabi. Anaké alit
makatetiga kaicén parab olih dané Jero Dukuh, ané paling duura kaparabin Radén
Semarajaya, ané alitan Radén Jayasemara, muah ané istri parabindané Radén Galuh
Argamanik.
Gelising satua énggal, kasuén-suén, di subanné pada duur,
nuju peteng, lantas dané Dukuh Sakti matur ring Radén Mantri kekalih muah Radén
Galuh, “Déwa, Déwa Radén Mantri kalih muah Radén Galuh, mangkin I Déwa sampun
pada duur, titiang mangkin mapamit ring I Déwa sami, titiang pacang moktah ka
suniatan, sampunang I Déwa makasami angen ring pasikian titiang! Yéning titiang
sampun makaon, sampunang I Déwa kari malinggih i riki, mrika rereh biang I
Déwané. Biang I Déwané sampun kiris pisan, samaliha ring prabunidané majuljul
tain siapé sakadi kuskusan. I rika ring pasisin alasé puniki sampun cawisang
titiang I Déwa prau mas madaging sarwa mulé, miwah kaula katah, prauné punika
linggihin ngrereh Ida I Biang. Samaliha, titiang ngaturin I Déwa lalang akatih
miwah gadung a rancé, gunanipun, yéning I Déwa mayuda, yén makayun negul meseh,
puniki gadungé anggén, yén makayun mademang lalangé anggén!” Suud matur kéto,
lantas Jero Dukuh Sakti moktah.
Sapeninggal dané Jero Dukuh, buin maninné semeng ngruput
koné Radén Mantri sareng ariné makekalih suba mamargi ngungsi pasisi. Rauh Ida
ditu, lantas pendaka koné tekén isin prauné ento, tur iringa munggah ka prauné.
Anaké ento makejang pada bakti ngaula ring Ida. Di subanné kéto, lantas Ida
malayar mailehan nagih numbas anak luh berag ané nyuun tain siap lamun
kuskusané. Salantang lampah Idané malayar, tusing koné ada anak ngadepin.
Kacrita jani malabuh lantas Ida di pasisin jagat Daané.
Makejang koné anaké bengong mabalih prau mas macangcang di pasisi. Ditu buin
Ida Radén Mantri makatetiga majarwak tekén para anaké ané rauh ngarsaang numbas
anak luh berag ané nyuun tain siap lamun kuskusané. Ortané kéto dingeha koné
tekén I Limbur, lantas ia matur tekén Ida Sang Prabhu, “Sang Prabhu, Sang
Prabhu, di pasisi ada koné prau malabuh meli anak luh berag buina nyuun tain
siap lamun kuskusané. Nah, yan akéto jalan ja Praméswari adep, lakar gena téh
ngubuhin anak kakéto!” Déning sayang Ida Sang Prabhu tekén Ni Limbur,
linggihina koné atur I Limburé. Lantas Ida Sang Prabhu ngandikain parekané
ngadep Ida Sri Praméswari ka pasisi, aji kuda ja nyak anaké meli. Déning
tibanan Ida Praméswari tusing ngajengan, dadiannya kiris pesan koné Ida, tur
tan éling tekén raga gosonga abana ka pasisi. Teked di pasisi, tumbasa koné
tekén Ida Radén Mantri, lantas unggahana ka prauné. Ditu lantas Ida Praméswari
siramanga, salinina wastra, tur tangisina tekén putrané makatetiga. Di subané
Ida éling, suapina koné Ida aturina bubuh, lantas Ida ngandika, “Éh, Jero, Jero
makatetiga olas tani olasé Jeroné ngidupang tiang sukaan tiang mati tekén idup
kéné nemu sengsara”. Mara kéto pangandikanidané, lantas Ida Radén Mantri
makekalih matur, nguningang indik Idané uling pangawit kanti kayang jani. Ditu
lantas Ida Praméswari sareng putrané makatetiga saling gelut saling tangisin,
wiréh éling ring kasengsaran raganidané. Ban lédang kayun Ida Praméswari
kalintang, réh suba kapanggih tekén putrané sami, dadi tan asué koné Ida sayan
kénak, tur raganidané énggal koné pulih waluya kajati mula.
Sesubané Ibun dané kénak, ditu lantas Ida Radén Mantri
makekalih mutusang kayun lakar ngaturang surat ka puri nangtangin Ida Sang
Prabhu mayuda. Daging séwalapatran Radén Mantri sampun kawacén antuk Ida Sang
Prabhu. Sang Prabhu menggah piduka, lantas Ida ngandikaang I Patih nauhin kaula
lakar ngoros Ida Radén Mantri.
Mangkin kacritayang suba koné kaulanné pada mapunduh
sayaga lakar ngrejek Ida Radén Mantri makekalih. I Gusti Patih ngomanda
nganikain panjaké apanga ngrejek Radén Mantri Semarajaya lan Radén Mantri
Jayasemara. Panjaké magrudug lantas ngrejek Radén Mantri di pasisi. Duaning ida
marasa kalilih, ditu koné Radén Mantri makekalih lantas manahang gadung ané
katur olih dané Jro Dukuh Sakti i pidan. Suud kéto, makejang lantas wang Daané
miwah Ida Sang Prabhu mategul.
Sesubané para panjak miwah Ida Sang Prabhu mategul, Ida
Radén Mantri makekalih raris ngapuriang, panggihin ida koné I Limbur sedek
negak di ambéné. Ditu lantas I Limbur katebek antuk Ida Radén Mantri nganggén
don lalang. I Limbur mati prajani, bangkéné lantas entungang ida di pangkungé,
lantas teka koné cicing ajaka liu ngamah bangkén I Limburé kanti telah. Di
subané I Limbur mati, buin koné Ida Radén Mantri makekalih medal, ditu lantas
Ida Sang Prabhu ngidih urip tekén Radén Mantri, lantas Ida Sang Prabhu muah
kaulané makejang kakelésin olih Ida Radén Mantri. Di subané kelés, lantas Ida
Sang Prabhu iringa menék ka prauné tekén Radén Mantri makekalih. Teked di
prauné, dapetang ida koné Ida Sri Praméswari sedek malinggih sareng Radén Galuh
Argamanik. Ditu koné lantas Ida Sang Prabhu nyaup rabinné, lantas Ida
Praméswari bendu tur matbat Ida Sang Prabhu. Mara kéto, lantas Ida Radén Mantri
ané duuran matur ring Ida Sang Prabhu, “Inggih, Ratu Sang Prabhu, dados Cokor I
Déwa jag nyaup anaké istri punika, sapasira ké punika, kadén punika anaké sané
nyuun tain siap lamun kuskusané sané tumbas titiang ring Cokor I Déwa?”
Mara kéto atur Ida Radén Mantri Semarajaya, lantas Ida
Sang Prabhu nangis sinambi ida nuturang indik kasujaktian idané, tur tan mari
marisesel raga, déning kalambuk kayuné nglinggihin atur I Limburé. Kacritayang
lantas Ida Radén Mantri Semarajaya kalih Radén Jayasemara kangen ring ajin
idané, lantas ida masi nguningang indik idané duk kari alit kantos ka mangkin.
Ida Sang Prabhu nangis wau uning tekén kawéntenan praméswari kalih putranidané
kalapu-lapu, saha tan mari ida ngaksamaang raganidané ring putra miwah
praméswari, tur prajani koné ajak ida ka purian. Gelisang crita, lantas koné
Ida Sang Prabhu maicaang kagunganidané ring putrané makekalih.
Kacrita jani Ida Radén Mantri ring Koripan, nuju wengi
ida malinggih koné di balé kambangé di taman, lantas ida mireng raos ngambara,
“Cening, Cening Mantrin Koripan, jani suba teka karman Ceningé, kema jani
Cening luas ngaba prau takon-takonang adan muah gobanné, bunga anggon ngupahang
matakon! Buina, lamun ada anak ngupamaang gustinné bunga cempaka, gustin anaké
ento suba dadi lakar rabin Ceningé, tur Cening lakar masalin goba dadi bojog
madan I Dempuawang. Nanging, eda Cening jejeh, réh mula kéto pakardin Ida
Sanghyang Widi, lakar matemuang Cening marabi. Yén suba mobot rabin Ceningé,
sinah Cening lakar buin magoba manusa!” Amonto koné raosé ané pirenga tekén Ida
Radén Mantri Koripan, lantas ida mantuk. Buin maninné Ida Radén Mantri Koripan
tangkil tekén Ajinné, nguningang raosé ané pireng ida di taman, tur lantas ida
mapamit lakar ngumbara nglinggihin prau ngrereh lakar karmanidané. Mara kéto
aturné Radén Mantri, Ida Sang Prabhu Koripan lédang mirengang, tur lantas
ngandikain I Punta Jrudéh apanga ngiringang Ida Radén Mantri saha para panjak
makasami ngrereh lakar karmanidané. Kéto masi tan mari ida ngicén putranidané
bebekelan lebeng matah acukupan.
Tan kacritanan gelisang satua, Ida Radén Mantri lantas
malayar nuut pasisi. Rauh di pasisin Pajarakané, manggihin koné ida anak
mamancing lantas takénin ida, “Paman, Paman sang mamancing, désa apa ké né
adané?”
“Désa Pajarakan, puniki wastan ipuné.”
“Yén upamiang sekar, sekar apa gustin Pamané?”
“Sekar kecubung, kudu putih boné ngab.” Buin koné Ida
Radén Mantri malayar. Rauh di pesisin Singasariné, buin koné ida manggihin anak
mamancing, lantas ida buin matakon, “Paman, Paman sang mamancing, désa apa né
adané?”
“Désa Singasari puniki wastan ipuné.”
“Yan kadi sekar, sekar apa gustin Pamané?”
“Sekar bakung, kudu putih grempiangan.” Wiréh tusing anut
buka kapituduh, buin koné ida malayar. Rauh ida di pesisin Gegelangé, buin koné
ida matakén tekén anak mamancing, “Maman, Maman sang ané mamancing, désa apa ké
ené adané?”
“Désa Gegelang puniki wastan ipuné.”
“Yén upamiang sekar, sekar apa ké gustin Mamané?”
“Sekar jepun, putih montok sariné ilang.” Mara kéto
panyawis i juru pancing, nglaut koné Ida Radén Mantri Koripan malayar nuju
pasisi ané lénan. Rauh di pasisin jagat Daané, ditu koné ida buin matakon tekén
anak mamancing,”Maman, Maman sang ané mamancing, désa apa né adana?”
“Désa Daa, punika wastannyané.”
“Yén kadi i sekar, sekar apa ja gustin Mamanné?”
“Sekar cempaka, sari ilid miik ngalub.” Mara kéto
pasautné i juru pancing, pramangkin koné ida lantas dadi bojog putih tur
mungil, ditu makejang koné iringanidané manglingin Radén Mantri Koripan.
Ngantenang makejang panjakidané ngeling, ditu lantas
Radén Mantri Koripan ngandika tekén iringanné, “Maman Punta Jrudéh muah wargin
gelah para panjak ajak makejang, da Maman ngeling, réh jani gantin gustin
Mamané sadia lakar maan anak luh jegég! Yadin nira jani magoba bojog, buin
pidan yén nira suba makurenan, ditu nira lakar buin magoba jlema tur lakar
tulak mawali ka Koripan. Nah, né jani, kaukin nira I Dempuawang, adep men nira
dini! Yén nira tondén payu, tondén ada anak meli, da pesan Maman ngalahin nira,
dini malu nongos ajak makejang!” Mara kéto pangandikan Ida Radén Mantri, lantas
makejang koné panjakidané pada suud ngeling.
Gelisang satua énggal, kacrita jani Radén Galuh Daa
nyumpena koné ida matemu rabi ngajak anak bagus macedar, nanging anaké ento
jani magoba bojog putih, bisa ngomong jlema kaubuh ban wang prau tur lakar bisa
koné dadi anak bagus. Ditu lantas Ida Radén Galuh nangkil tekén Ajinné muah
rakané makekalih, ngaturin Ida mangda numbasang bojogé ané ubuha tekén wang
prauné lakar anggénida plalian. Ida Sang Prabhu Daa ngandika, “Béh, Radén
Galuh, dadi i déwa cara anak alit papak raosang Cening, ragané sampun duur,
dadi nagih maplalian kakéto? Déning Cening suba duur, keneh Bapané Cening patut
majangkepan tekén rakan Ceningé I Mantri Koripan! Rakan Ceningé dini makedadua
lanang-lanang, pajangkepang Bapa tekén I Cening Galuh Gegelang muah Singasari,
déning Cening mula mamisan tekén ento makejang!” Yadin kéto pangandikan Ida
Sang Prabhu, Ida Radén Galuh tusing ngiring, enu kedeh pinunas idané apang
katumbasang i bojog putih! Déning kéto, lantas Ida Sang Prabhu ngandikain
parekanné ka pasisi meli bojogé putih ento tekén wang prauné. Di subané bojogé
ento katur ka puri, angob Ida Sang Prabhu miwah Radén Mantri makekalih, réh
bojogé ento bisa ngomong muah masolah cara jlema, tur nguningang déwékné madan
I Dempuawang. Bojogé ento lantas kaaturang tekén Radén Galuh di pagaluhan.
Kacrita, Ida Radén Galuh peteng lemah koné tusing taén belas tekén I Dempuawang
tur matingkah manying cara anak marabian ngajak I Dempuawang.
Tan kacritanan, gelisin satua énggal, déning suba pada
caluh, dadi sayan gudip koné I Dempuawang, ngangsan bani niman Ida Radén Galuh
muah mlali susunidané sambilanga mareraosan. Déning bes sai-sainé kéto, nuju
peteng Ida Radén Galuh merem ngajak I Dempuawang, lantas jamaha koné Ida Radén
Galuh tekén I Dempuawang. Buin maninné, dadi lesu pesan koné Ida Radén Galuh,
lantas ida lunga ka taman ngetis kairing baan I Dempuawang sambilang ida
mareraosan.
“Dempuawang , to kenapa bungut ibané bujuh?”
“Inggih Ratu Ayu, titiang dados pragina suling ring
purian.”
“Dempuawang, to kenapa sih awak cainé mabulu?”
“Inggih Ratu Ayu, titiang mabaju sangkelat nénten
malapis.”
“Dempuawang, to kenapa liman ibané démpét?”
“Inggih Ratu Ayu, titiang nunas jaja kuskus déréng
mawajik.”
“Dempuawang, to kenapa jit ibané bubul?”
“Inggih Ratu Ayu, titiang negakin pangoréngan déréng
masutsut.”
“Dempuawang, dong ulihan daan awaké!”
“Meneng Ratu Ayu meneng, payuké bolong kudiang matri.”
“Ririh iba Dempuawang, bakat dogén ban iba nyautin munyin
nirané.” Kéto koné reraosanidané Radén Galuh ajaka I Dempuawang. Suba jani
sanja, mantuk lantas koné ida ka puri pagaluhan.
Kasuén-suén, mobot koné Ida Radén Galuh. I Dempuawang
suud koné lantas magoba bojog, buin mawali kajati mula dadi Mantrin Koripan.
Ditu lantas Radén Mantri Koripan nuturang saindik-indik raganidané tekén Radén
Galuh, sumingkin garjita kayun Ida Radén Galuh, wiréh ida mula mamingsiki.
Kacrita, Ida Sang Prabhu miwah Ida Radén Mantri Daa
makekalih, mireng Ida Radén Galuh mobot pagaén I Dempuawang, lantas ida bendu
tur érang pakayunané déning putri kalih ariné marabi ngajak bojog. Lantas ida
sareng tetiga ka pagaluhan lakar ngamatiang I Dempuawang. Mara ida rauh ditu,
cingak ida Radén Mantri Koripan malinggih sareng Ida Radén Galuh, saha nakénang
tekén Radén Galuh Daa anaké sané sareng ajak ida ditu. Ditu lantas Radén Galuh
Daa ngaturang indik kasujatian idané ring aji miwah rakanné. Suba lantas kéto,
prajani Ida Sang Prabhu Daa maputusan makta surat ka Koripan, ngaturin Ida Sang
Prabhu Koripan mangda rauh ka Daa, lakar muncingang Ida Radén Galuh ring Radén
Mantri Koripan. Buin ida mutusang ka Gegelang muah ka Singasari nglamar Ida
Radén Galuh makekalih lakar sibarengan kabuncingang di Daa ring Ida Radén
Mantri Daa makekalih.
Tan critanan, gelisin satua, suba pada adung pangraosé,
lantas Ida Radén Mantri makatetiga apisan kabuncingang ring Radén Galuh
makatetiga, tur karajegin antuk Ida Sang Prabhu Koripan, Gegelang, miwah
Singasari.
Ngiring Lanturang Blognyane, mangda semeton iraga sami prasida melajah iriki - ngiring
BalasHapussalam rahayu
Rare Angon Nak Bali Belog
nggih,, ngiring sareng -sareng lestariang basa Baline mangda tetep ajeg...
BalasHapusSemeton Dauh Griya...