Satua I Sampi Wadak

Satwa Sampi Wadak. Kacrita Ida Sang Prabhu di Daha maduwe oka asiki Istri. Prabhune di Koripan maduwe masih oka asiki nanging ilang. Kacrita jani di Daha, Ida Raden Galuh Daha makayun manglilalila ka taman. Matur kone Ida tëken ajine “Ratu aji, tityang jaga ka taman malali”. “Nah”. Lantas anake agung ngandikain panyrowane “Nginte Ngëmban, kema iringang I Nanak Galuh ka taman”. “Inggih tityang sairing”. Mamargi lantas Raden Galuh iringang panyrowan,I Nginte tëken I Ngëmban. Tan critanën, tëkëd suba Ida di taman. Ditu lantas Ida masiram, suud masiram, lantas Ida mailëhan kone di taman ngalap bunga. Kenken baya lantas tuun ujan angin pëtëng ligët. Be makyayangan lantas Raden Galuh barëng panyrowane pungsang-pangsinga tëken angine. Ditu lantas padha mabelasan, suba tusing karwan timpalne bàn pëtënge alah kidë mang. Kacrita suba ilang papëtënge, I Nginte Ngëmban mara ngalih-alihin Raden Galuh , tusing ada. Makwewangan lantas panyrowane maka dadwa. “Me, ne dija Ida Raden Galuh, meh palaibang papëtëng jënënga, lan  enggalang aturang tëken anake agung ka puri. Malaib lantas panyrowane maka dadwa ka puri matur tëken anake agung. “Ratu Dewa Agung, punapi okan Cokor I Dewa Ida Raden Galuh Ida palaibang papëtëng ring taman”. “Jani wireh keto, matatangisan kone saisin purine bàn Raden Galuhe palaibang papëtëng. Tan kacrita Ida Sang Prabhune di Daha sungsut, kacritanan jani Raden Galuh ulung di tëngah alase wayah. Nangis kone Ida ditu malinggih di bongkolpunyan kayune. Tangis Raden Galuhe dingëha kone tëken I Sampi Wadak. “Ne nguda ada jëlma ngëling dini bëdanginne, bakal alih këma, jani gantinne awake maan nadah jëlma.

Keto kone kënëhne I Sampi Wa dak, tur ya lantas majalan, ngalih I Raden Galuh. Suba tëkëd ditu, mara cingakina I Sampi bàn I Raden Galuh, makyayangan lantas Ida bàn takut Idane. Ngomong lantas I Sampi Wadak “Jro Istri sampunang Jrone takut, sira Jrone dados nangis dëriki paragayan”. Wireh këto abëtne I Sampi, makësyar lantas kayun Idane Raden Galuh,  tur Ida lantas ngandika “Ìnggih Jro Sampi, tyang okan Sang Prabhu Daha. Awinan tyang dëriki tyang ampëhang papëtëng, lantas ulung tyang dëriki”. Matur I Sampi Wadak “Beh padalëm pësan Cokor I Dewa, margi ja kaumah tyange, dërika Cokor I Dewa ajak tityang”. Keto aturne I Sampi Wadak, kënëhne bakal ubuhin malu I Galuh, bin pidan lamun suba mokoh mara tadah. “Margi kumah tityange”,  keto aturne I Sampi Wadak ngawawanin, lantas kayun Ida Raden Galuh. Kacrita suba Ida Raden Galuh malinggih di gowok I Sampine di bongkol abinge. Sai-sai I Raden Galuh alihanga ajëng-ajëngan who-wohan. Kenak pësan Ida Raden Galuh, sing ja Ida uning tëken raga bakal katadah. Kacrita sedëk dina anu, sëdëk I Sampi Wadak lwas ngalih amah, kacrita Me Lutung nujuang malali-lali duur gowok I Sampine. Lantas nota Raden Galuh bëten di bungas gowoke, ditu lantas Me Lutung tëngkëjut, tur ngenggalang lantas ya tuun maranin Raden Galuh. Suba nëkëd bëten, matur lantas Me Lutung. “Ratu Dewa Ayu, nguda Cokor I Dewa dëriki. Margi Cokor I Dewa makaon, nyën  tadaha Cokor I Dewa antuk I Sampi Wadak.

Margi kumah tityange, dërika Cokor I Dewa malinggih”. “ Ah, nira sing nyak, nira anak suba sayanganga tëkën I Sampi Wadak, këlan sai-sai nira alihanga woh-wohan. Dadi Me Lutung ngorahang nira lakar tadaha, Me Lutung nagih mëlog-mëlog nira”. “ Beh I Dewa Ayu, dados Cokor I Dewa ngandikayang tityang jagi mëlog-mëlog. Tityang tan purun ring Cokor I Dewa. Margi gëlis-gëlis Cokor I Dewa makaon”. Kënëh I Lutung ngaturin Raden Galuh makaon, kayun lantas Ida, iringa tëken Me Lutung kaumahne, mënek di punyan baingine gëde. Ditu di gook kayune bëduur ëngkëbanga Raden Galuh tëken Me Lutung. Kacrita jani I Sampi Wadak tëkë uling ngalih amah, dapëtanga Raden Galuh  tusing ada. Ditu ngengap palyatne Sang Sampi, këbras-këbris bindëng ngalih-alihin Raden Galuh. Salantang jalan I Sampi Wadak ngipuh tanduk, kacrita tëkëd lantas bëten umahne Me Lutung. Nota I Lutung bëduur tëken I Sampi Wadak. “ Lutung, Lutung, Nyai nëpukin Raden Galuh”. Masaut I Lutung “ Be, itunyan Ida anak dini ngibukang Cai. Mara gati Ida Ngëlodang, Ida ngandikaang ka pa sih nyëburang raga. Këma enggalang tutug”. Numrag lantas ngenggalang I Sampi ngëlodang. Mara makalah I Sampi, këndël kone I Lutung lantas, magendingan “ Erang erang erung, I Sampi Wadak mangipuh tanduk, jëgeg ja kadi jëgeg, kagelanira taruna bagus”. Keto dogen bëgbëg gagëndinganne I Lutung.

Kacrita I Sampi Wadak suba tëkëd di pasisi. Ngengap palyatne I Sampi, ngiwas-iwasin I Raden Galuh. Dening tusing ada, kroboka lantas pasihe. Dening tusing ada masih Raden Galuh, malipëtan lantas iya, kumahne Me Lutung. Mara nota bàn I Lutung I Sampi tëka, suud lantas iya magëndingan. “ Kenken Sampi, tëpukin Cai Raden Galuh”. “ Tusing”. Keto abëtne I Sampi Wadak. “Beh mara gati Ida nganginang, Ida ngalih cai. Yan sing panggihin Ida cai, Ida ngandikaang nyëburang  raga di pangkunge. Këma enggalang ubër, nyën enggalan macëbur nyën Ida di pangkungne”. Apa ngengga lang lantas I Sampi Wadak nganginang. Mara makalah I Sampi, bwin I Lutung magëndingan. “ Erang erang erung, I Sampi Wadak  mangipuh tanduk, jëgeg ja kadi jëgeg, kagelanira taruna bagus”. Kacrita jani pajalanne I Sampi Wadak kanti joh pësan, tuun pangkung mënek pangkung, tusing masi tëpukina Raden Galuh, dadi malipëtan kone I Sampi bwin aliha I Lutung. Disubanne tëpukina I Lutung, ngomong lantas I sampi. “ Lutung nguda sing tëpukin I Raden Galuh”. “Beh, mara busan gati Ida dini bënëh kauh nangis ngame-ame Cai, këma enggalang tutug. Yen tusing panggihin Ida cai, anak Ida ngandikaang lakar nyëburang raga di gerembengne”. Bëncit lantas I Sampi bënëh kauh. Mara makalah dogen I Sampi bwin I Lutung magëndingan, patuh gagëndinganne buka itunyan. Kacrita pajalanne I Sampi Wadak këlan joh gati nuun nuunin gërembengan, sing masih tëpukina Raden Galuh.

            Ditu lantas ya naan tëken dewek kabëlog-bëlog baan I Lutung. Ngenggalang lantas I sampi malipëtan ngalih I Lutung. Nu joh I sampi suba nota tëken I Lutung sepi lantas gagëndingane I Lutung. Jani napak kone suba I sampi bëten umah I Lutung, këbris-këbris ngipuang tandukne. Ah ibe Lutung. Jani sënah suba dayan ibane, ibe mëlog-mëlog awake, iba suba ane ngëngkëbang ràden galuh. Tusing nyak iba nguliang, bakal punggaang kai umah ibane jani. Masaut I Lutung. Pah I sampi, dadi ngawag-ngawag gati, I sampi ngomong. Anggon awake gëna ngëngkëbang ràden galuh. Iba suba ane ngëngkëbang. Keto pasautne I sampi wadak, lantas senggota-senggota bongkol kayune, ken-ken kayu nyëlongket lantas tandukne di akah kayune. Maketet-ketetan sing dadi bàna ngëlesin. Ngëmbo kone  I sampi laut mati. Suba mati sampi wadak, tuun kone ràden galuh, lantas tunjële Bangken  I Sampi Wadake. Suba dadi awu, lantas anjuta kone tëken raden galuh. Suba kone keto, dadi dewa lantas I Sampi Wadak, tur lantas ngandika tëken raden galuh. Nah cëning Galuh Daha. Yan sing cëning nyupat bapa, meh nu bapa mapa dadi Sampi Wadak. Nah dumadak cëning apang rahayu, mani pwan sida bakal cëning katëpuk tëken misan cëninge I Mantrì Koripan. Suba suud ngandika keto lantas ida malësat. Kacrita jani Ràden Galuh ditëngah alase sig umah Me Lutunge. Sai-sai I Lutung ngaliang Ràden Galuh woh-wohan. Kuting Këdis-këdise ade maumah paëk-paëkan ditu padha bakti tëken Ràden Galuh. Ada maturan croring ada maturan nyambu mwah len-lenan. Ditu Këdise mapunduh sig umah I Lutunge, pada masukan-sukan, ada macanda makakëdekan. Ada ngigël. Ngomong I Lutung tëken Kedise. Ìh cai këdis, tëgarang Magending, ake ngigëlin. Magënding kone lantas këdise. Kucaci-kucicang, kucalcil amah icang, kajuju kacubëng, jani payu sëbeng-sëbeng.

Kacucung kacicang, meme Lutung makëjit ngincang. Be, I Lutung sragsag sregseg lantas ngigël, aeng gëjëran carang-carang kayune alah ogarang. Nah gëlisang satwa, critanne makëlo kone suba Ràden Galuh ditu jumah I Lutunge, tëlah kone suba woh-wohane ane paëk-paëkan ditu, jani kanti ngëjoh ngëjohang kone magëdine I Lutung ngalih woh-wohan bakal ajëngan I Ràden Galuhe, nëpukin lantas I Lutung kubu, tur lyu pësan woh-wohane ditu, byu, manggis, cruring. Beh, ne nguning byune  dini, ngon sih ngëlah kubune. Jumah ye ane ngëlahang, bakal paling kone byunne. Keto kone I Lutung, ngengap plyatne, critanne ënto umah I Rangsasa. I rangsasa dugase ënto nuju lwas ngalih amah. Dadinne suung ditu kubune ënto. Wireh suung, ngenggalang kone I Lutung ngalap biu aijëng ane nasak, lantas abana mulihne. Suba ya nëkëd jumah, ngandika ràden galuh. Tëkëd kija lwasne me Lutung, dadi tëngai tëpët mara tëka. Kaden nira meme nëpukin sëngkala, bane tumben makëlo pësan magëdin memene. Ratu dewa ayu, napi doh pajalan tyange. Dëriki-dërikian tëlas sàmpun woh-wohane. Doh pisan bëdaja, dërika tyang manggiin gubuk. Beh akeh pisan punyan byune dërika tur mabwah nasak nasak. Niki napi tyang polih aijëng. Durusang ratu ajëngang. Bwin mani sëmënganne bwin kone I Lutung mamaling byunne I rangsasa. Dening bës pëpës I rangsasa kelangan byu, pëdih lantas I rangsasa. Ne dadi sai-sai ilang byune. Nyen sih mamaling. Keto kone I Rangsasa ngarëngkëng padidiina. Nah bin mani bakal pasangin jëët dini ambah-ambahana, bakal ëngkëbin tëndasne dini di ëbëte. Kacrita bwin maninne palimunan pesan, mapaI jëët kone I Rangsasa tur ëngkëbina lwanan umahne di bête. Tëngyan tëka lantas I Lutung këma lakar mamaling byu, saab sëëb uli di wangan kubune. Sing ada ane ngëlaang, suung. Bakal palëbihin kone jani ngalih byu apang kapahan mai. Keto kone kënëhne I Lutung, tur lantas ya mulian, majalan sambilanga nulengek ngiwas-ngiwasin byune ane paling nasak. Dening ya majalan na lengek, tusing nota jëëte bakat jëjaka. Këna lantas I Lutung jëët, aeng krajëtane mabudi ngëlesang, enggalan tëka lantas I Rangsasa. Ne bangkaan I Lutunge ne sai-sai mamaling byun awake, bënëh lësag bane. Jani taanang tëndas ibane, bakal anggon tatimbungan tëndasne. Cicing tetnenan. Ditu nge Ling lantas I Lutung ngidih urip tëken I Rangsasa. Tyang ngidih urip kaki kaden tyang tusing kaki nglah byune ëne. Sangkal tyang sasai ngalih byu mai, anak tyang ngaliang Ràden Galuh. Dija Ràden Galuh keto abëtne I Rangsasa. Lamun nyak ja nyai nyëraang Ràden Galuh tëken kaki, kaki nyan ngëlebang nyai. Nggih, kwala jani Raden Galuh anak nu alit, tyang ngubuin malu. Bwin pidan lamun suba duur, ditu mara bakal bang kaki. Yan jani kaki nagih nadah I Ràdem Galuh, dadi sëlëtan gigin kakine dogen kwangan. Nah keto ja kato. Kwala mëlaang pësan mën ngubuin. Nggih. Lebina kone lantas I Lutung. Kaki, kaki. Keto abëtne I Lutung. Dong bang tyang ngidih, baas, bakal tëpëng, bakal aturin I ràden galuh, pang enggalan mokoh. Payuk padha icang bang. Banga lantas I Lutung baas tëken payuk. Be magrehgohan kone I Lutung nyuun payuk misi baas kacrita suba Neked jumahne, mataken kone Ràden Galuh. Be, meme Lutung, dadi mara meme tëka, to apa sun meme. Baas Ratu Dewa Ayu. To dija meme maan baas. Dërika ring umah I Rangsasane. Napi das-dasan tyang lacur, tityang këni jëët i tuni ìrika. Yen tityang tën ngakwang Cokor I Dewa, meh tityang tampaha, antuk I Rangsasa. Be, dadi nira akwang meme. Sajaan meme nira lakar panëbus urip memene. Nira mati lakar tadah bën I Rangsasa. Tan wentën Ratu Dewa Ayu, I Rangsasa jaga bëlog-bëlog tityang. Sampunang ja Cokor I Dewa sangsaya, tën durus punapi cokor I Dewa pacang dados tatadaan I Rangsasa. Tityang ngawenang daya, padhem pacang ipun. Sing ke meme nguluk-nguluk nira, Me Lutung. Be, nguda ya Cokor I Dewa sapunika. Purun kadi napi sih tiyang ring cokor I Dewa. Puniki te ambilin baase, tityang ngaåeåeh saang margin yen nepeng.

Ambila lantas baase tëken Ràden Galuh, I Lutung lantas ngalih saang. suba maan saang, lantas epot radën galuh nëpëng. Kacrita suba lëbëng, ngajengang lantas Ràden Galuh. Suud ida ngajëngang, mara kone marasa kenakan, ràgan idane. Gelisang satwa, sai-sai kone I Lutung këma kumah I Rangsasane ngidih baas. Matakon I Rangsasa tëken I Lutung. Lutung. Tyang kaki. Kenken suba duur Ràden Galuh. Suba kaki. Nah bin mani mëtëngne tyang lakar ngajak mai. Da mën kaki masembe. Anak ida takut tëken sembe, nyën sing kayun bën ida mai. Jani tyang baang malu baas. Lëbiin mën abëdik. Baang tyang ngidih cëtik, bakal anggon nyëtik Ràden Galuh. Mara keto abëtne I Lutung, Këndël kone I Rangsasa, lantas nyëmak ya baas asok, tëken cëtik baanga I Lutung. Ne jëmakin baase, Lutung, ne cëtik, mani sajaan mën ajak Ràden Galuh mai, da mëlog-më log. Nah, jëmakin lantas baase mwah cëtike tëken I Lutung, lantas ya ngenggalang ya mulih ngaba baase. Suba nëkëd jumahne, ngandika lantas Ràden Galuh. Ne nguda sëpala gatine Lutung ngaba baas. Masaur I Lutung, jaga tëpung tityang, anggen tityang jaja, jaja jalëma-jalëmaan, mangda kadi cokor I dëwa agëngne, jaga dagingin cëtik. benjang wngine pacang wehin tityang I Rangsasa, dong kadena ya cokor I dëwa. Nah lamun keto, jalan jani suba nëpung. Margi ratu dewa ayu. Nëpung lantas I Ràden Galuh ajaka I Lutung. Bwin mani smënganne ngae lantas jaja jalëma-jalëmaan amun Ràden Galuh gëdenne. Tëndasne di tëngahne misi nyuh abungkul ane suba mëngës isinina cëtik. Kacrita nyanan pëtëngne këma lantas I Lutung kumah I Rangsasane ngaba jaja jalëma-jalëmaan. Suba tëkëd di padiwanganne, kauk-kauk lantas I Lutung. Kaki,kaki. Nyen ënto, I Lutung. Tyang kaki. Dong dampëh sembene. Ne tyang ngajak Ràden Galuh, anak ida takut tëken sembe, nyën nangis nyën ida. Dampëha lantas sembenne I Rangsasa. Dong mai ajak Ràden Galuh, suba këmatyang sembene. Mulian lantas I Lutung. Ne jwangin I Ràden Galuh, kaki. Jëmakina lantas Ràden Galuh togog tëken I Rangsasa. Kalain ba kaki, yang mulih. Nah, ma ba nyai mulih. Nyai sing ngidih byu. Sing kaki. kalain ba. Maklyëng lantas I Lutung nyaru-nyaru mulih, lantas makëcos ya kë nëbe. Kacrita I Rangsasa kënël pësan, ëncog-ëncoganga I Ràden Galuh. Sabilang ëncoganga, I Lutung ngucapang uli nëbe. Clëngek, ngëk, ngëk. Da nangis ratu Ràden Galuh. Sayang I Dëwa Ayu, keto abëtne I Rangsasa. Bwin ëncoganga Ràden Galuh, bwin maclëngek bungut I Lutunge di nëbe. Sayang dëwa ayu sayang, sàmpunang nangis. Suba mëd I Rangsasa nyan dain togoge, lantas calpoka tëndasne. Kriyuk, kriyuk, beh manis. Ngël-ngëlanga lantas awakne. Tabahan asan awakne. Suba kone tëlah togog Ràden Galuh bàna ngamah, këbus lantas basangne I Rangsasa. Këbus uyang, jrarat jriritanga ibanne, lantas ya mati. Sasubane mati I Rangsasa, tuun lantas I Lutung. Ha, bangka polon ibane bangka. Jani kai nama punyan byun ibane, ajak kai Ràden Galuhlakar nongos  dini di umah ibane. Mulih kone I Lutung ngënggalang. Suba tëkëd jumahne, mataken lantas Ràden Galuh. Kenken me Lutung, suba mati I Rangsasa. Sampun ratu dëwa ayu. Benjang màrgi sarëng mërika, kumahne I Rangsasa. Dërika ngraris màlinggih. Lan. Këto pasaurne I Ràden Galuh. Kacrita mani smenganne, këma lantas Ràden Galuh kumahne I Rangsasa ajaka I Lutung. Suba tëkëd ditu, dapëtang ida bangken I Rangsasane nyë -ngku. Ditu lantas tunjël ida bangken I Rangsasane. Subane matunjël, lantas I Rangsasa dadi dëwa, tur ngandika tëken Ràden Galuh, cëning galuh Daha, cëning ko olas nyupat bapa. Nah knëng-knëngin dini cëning nongos bwin akejep. Bwin pidan tëka lakara rakan cëninge I Mantrìn Koripan mai, ditu lakara cëning nëmu bagya. Suba suud ngandika keto, lantas Ida malëcat, ilang tan pàmëngan.

Gëlising satwa makëlo suba Ràden Galuh ditu ajaka I Lutung, jani kacrita ida mantrin Koripan lunga maboros, iringang papatih mantri mwah panjak asëpala, tur makta cicing sasa-sasa. Mailëhan ida di tëngah alase, tusing polih paburwan, lantas rawuh ida diwangan pondokne Ràden Galuh. Kacrita I Lutung sëdëkan mamanting, mamanting panganggen I Ràden Galuhe, ditu di pancorane samping kubune sambilanga magëndingan. Koplek ya aru koplek wastran Ida I Ràden Galuh. Jëlek ja nira Jëlek, kagelan nira taruna bagus. Sëdëng gatina I Lutung mamanting, lantas trojoga tëken cicinge tur kepet-kepetanga. Mati lantas I Lutung. Dening uyut cicinge makrongkongan, masëhëngan lantas Ràden Galuh, cingakina ada anak ajaka lyu, makëlëdan lantas I Ràden Galuh. Ngandika Ida Ràden Mantrì tëken I Patih. Kaka patih, kaka patih, këma ja mulihan, ngidih yeh. Inggih ratu dewa agung. Mulihan lantas I Patih. Mara dane tëkëd jumahan, tangkëjut I Patih wireh ada anak bajang bwin jëgeg ditu padidina. Ngenggalang I Patih pesuan màtur teken ida Ràden Mantrì. Ratu dëwa agung. Wentën anak luh jëgeg jumahan padewekan. Mulihan lantas Ràden Mantrì tëken iringane. Ditu macunduk I Ràden Mantrì tëken I Ràden Galuh. Katakenin lantas Ràden Galuh, antuk Ràden Mantrì. Ditu lantas I Ràden Galuh nuturang ràga. Kasaup kone lantas I Ràden Galuh antuk I Ràden Mantrì.

            Saha Ida mangandika. Beh, kalingane adin bëli I Dëwa. Bli suba I Mantrìn Koripan, jalan adi barëng mantuk, ka Koripan. Inggih tityang sairing bëli agung. Suba kone keto, jani I Ràden Galuh ngibukang kone I Lutung, ne nguda makëlo pësan meme Lutung tunden tyang mamanting. Ada lantas parëkane ngaturang, I Lutung suba mati krah cicing. Mara pirënga atur parëkane ngaturang I Lutung suba mati, nangis lantas Ida Ràden Galuh. Sëdih masambatan ngame-ame I Lutung, baan gëde pësan pyutangan Idane. Tan carita I Ràden Galuh sëdih, kocap Ida Ràden Mantrì tëken Ràden Galuh suba mamàrgi ngamantukang, kairing baan iringan Idane makëjang. Tan kocapan di margi, kacrita suba rawuh di puri, kenak pësan kayun Ida sang Prabhu kalih Prameswarì, bàn okane rawuh ngajak I Galuh Daha. Prajani lantas Ida maputusan ka Daha, nguningang okan Idane, Ràden Galuh, suba di Koripan, kakëniang di alase antuk I Ràden Mantrì. Kënak Ida Sang Prabhu Daha, lantas Ida lunga ka Koripan, sarëng Ida Prameswarì. Puput.