Anggah
Ungguhing Basa Bali
Wirasan
Basa Bali
Sané kabaos basa ring
paplajahan puniki inggih punika bebaosan sané kawangun antuk pupulan
kruna-kruna sané panjang, lintangan ring napi sané kabaos lengkara. Yéning
mirengang anak mabaos, bebaosan punika pacang makanten sor-singgih, wénten sané
alus, wénten sané madia, wénten sané andap, taler wénten sané ,mawirasa kasar.
Punika sami wantah
sangkaning linggih sang sané mabaos, sapasira sané kairing mabaos miwah
sapasira sané kabaosang. Malarapan ring wirasannyané, basa Baliné kapalih
dados: (1) basa kasar, (2) basa andap, (3) basa basa madia, miwah (4) basa
alus.
1. Basa
Kasar
Basa kasar inggih punika basa Baliné
sané wirasannyané kaon, sering kanggén marebat miwah mamisuh. Kanggén mabaos
antuk anaké ri sedek duka, brangti, wiroda (jengah), miwah kroda. Basa kasar
kapalih malih dados kekalih: (1) basa kasar pisan, miwah (2) basa kasar jabag.
a. Basa
Kasar Pisan
Basa
kasar pisan inggih punika basa Baliné sané wirasannyané yukti-yukti kaon, saha
sering kanggén marebat utawi mamisuh.
Imba Basa Kasar Pisan:
“Ih cicing, delikang matan ibané! Apa
léklék iba mai ah? Awak beduda pangkah nagih nandingin geruda. Yén awak beduda,
kanggoang to soroh tainé urek! Mai iba nuké anyud, patigrépé polon ibané mai
ngalih somah timpal. Dasar ibi cicing bengil, pongah ngentut. Tuh kelik-kelik
matan ibané, waluya matan buaya, matan sundel. Magedi iba uli dini! Yén sing
nyak iba magedi, to cicing borosané lakar nyétsét clekotokan ibané!”
b. Basa
Kasar Jabag
Basa
kasar jabag inggih punika basa Baliné sané kawangun antuk basa andap,
taler ring asapunapiné maweweh kruna-kruna alus madia, nanging kanggén mabaos
ring sang singgih utawi kanggén maosang indik sang singgih. Dadosnyané, basa
andap sané kanggén mabaos ring sang singgih miwah kanggén maosang sang singgih
punika sané kabaos basa kasar jabag. Imba Basa Kasar Jabag:
“Ih Désak, payu malali bin mani? Yén
Sak kal payu milu, ingetang liunang ngaba bekel nah! Saya sing kal ngaba apa.
Désak kar cagerang. Yén Sak sing ngelah pis, Aku kal meliang malu. Kala
ingetang nyen kamu ngulihang nah!”
2. Basa
Andap
Basa andap inggih punika basa Baliné
sané wirasannyané biasa, nénten kasar taler nénten halus. Basa andapé puniki
kanggén mabebaosan antuk anake sané linggihnyané pateh utawi papadan
(sesamén wangsa), miwah antuk anaké sané linggihnyané singgihan ring sang sané
soran.
Minakadi:
a.
Reraosan I bapa sareng I mémé,
b.
Bebaosan ida aji sareng Ida biang,
c.
Raos I bapa miwah I mémé ring pianaknyané,
d.
Raos embok/beli ring adinipun,
e.
Raos bapak/ibu guru ring muridnyané,
f.
Baos raja ring patih, panyroan, parekan,
g.
Baos patih ring parekan/panyroan,
h.
Baos majukan ring buruh,
i.
Baos pejabat ring pegawénnyané,
j.
Baos sang triwangsa ring wangsa jaba.
Imba
Basa Andap:
“Luh
……. Luh Sunari. Tegarang ja tolih i padang, liglig ia kameranan, angajap-ajap
kritisan ujan ané marupa tresnan luhé. Bedak layah ia ngulatiang sukalegan idep
luhé apanga ia sida nu maurip dini di guminé. Tan péndah ia i tuké anyud,
patigrépé ngalih paenjekan. Tulya i tabia dakep ané nyaratang tungguhan apanga
sida nu idup di guminé”.
Puniki
raos I Wayan Duria ring tunanganipun Luh Sunari.
3. Basa Madia
Basa madia inggih punika basa Baliné
sané makanten sakadi basa alus, nanging wirasannyané kantun madia, santukan
akéh kawangun antuk kruna-kruna alus madia. Basa madia puniki pinih akéh
katemuang ring bebaosan Bali sajeroning pagubugan maparajana. Sapatutnyané
maosang sampun, kabaos ampun, patutnyané maosang inggih kabaos nggih, patutnyané maosang nénten
kabaos ten, miwah selanturnyané.
Sajaba punika, basa madiané puniki sering kanggén mabebaosan antuk
sameton Baliné sané durung pada kenal, sané ketah mabaos matiang-jero.
Pinaka Imba basa madia pacang
kaunggahang kekalih lagu pop Bali ring sor puniki, inggih punika lagu Pop Bali
Rajapala miwah Bungan Sandat.
4. Basa
Alus
Basa
Bali alus inggih punika basa Baliné sané wirasannyané alus utawi nyinggihang.
Manut tata krama mabaos Bali, basa alusé puniki kanggén mabebaosan antuk anaké
sané linggihnyané sor ring sang singgih.
Minakadi:
atur parekan ring raja,
atur panyroan ring patih,
atur murid ring guru,
atur pegawé ring pejabat,
atur buruh ring majikan , msl.
Basa
Baliné sané wirasannyané alus puniki malih kapalih dados tigang soroh, inggih
punika: (1) basa alus singgih, (2) basa alus sor lan (3) basa alus mider.
a.
Basa
Alus Singgih
Basa alus singgih inggih punika basa Baliné sané
wirasannyané alus saha kanggén nyinggihang sang singgih sané kairing mabaos
utawi sané sedek kabaosang. Wangsa jaba sané mabaos ring tri wangsa utawi maosang indik tri
wangsa patut nganggén basa alus singgih.
Imba
Basa Alus Singgih:
“Ratu
déwa agung, makadi pranagata, nadak sara cokoridéwa ngeséngin sikian titiang mangda titiang pedek tangkil rahinané mangkin. Samaliha sapamedal
cokoridéwa makanten ucem remrem tatwadana druéné, tan péndah kadi sekar pucuké
kaulet. Punapi manawi wénten sané sungsutang cokoridéwa ring
sajeroning pikayunan? Inggih durus-durus cokoridéwa mawecana, mabaos ring
panjaké sami!”.
b.
Basa
Alus Sor
Basa alus sor inggih punika basa Baliné sané mawirasa
alus, kanggén ngasorang raga utawi ngasorang sang sané patut kasorang. Sang sapasira ugi sané sedek mabebaosan ring
bebaosan pakraman (resmi) kapatutang ngasorang raga nganggén basa alus sor.
Imba
basa alus sor:
“Ida
Dané sané baktinin titiang, sadurung titiang nglantur matur ring Ida Dané
sareng sami, lugrayang riin titiang nyinahang déwék. Mungguing wastan titiang I
Wayan Jatiyasa. Titiang wit saking Banjar Tumingal, Désa Tiyingtali, Kecamatan
Abang, Kabupaten Karangasem. Titiang manyama sareng lelima samaliha durung
maderbé somah”.
Ring
Imba punika, titiang matur ring sang sareng akéh, minakadi pamilet penataran.
Titiang ngasorang raga nganggén basa alus sor. Titiang nénten maosang mapeséngan, nanging mawasta. Titiang nénten maosang angga, nanging déwék.
Titiang nénten maosang masameton,
nanging manyama. Taler nénten maosang
durung madué rabi, nanging durung maderbé somah Imba basa alus sor sané tiosan
c.
Basa
Alus Mider
Basa alus mider inggih punika basa Baliné sané mawirasa
alus, sering kanggén mabebaosan sajeroning peparuman, matur-atur ring sang
sareng akéh. Bebaosan punika ngeninin sang mabaos miwah sang sané kairing mabaos. Kruna pangentos sané kanggén lumrahnyané
kruna iraga utawi druéné.
Imba
basa alus mider kadi ring sor puniki:
“Inggih Ida Dané
krama banjar sané dahat wangiang titiang, duaning panamayané sampun nepek ring
sané kacumawisang, ngiring mangkin kawitin paparuman druéné. Sakéwanten
sadéréngé, ngiring sinarengan ngastiti bakti ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa,
nunas pasuécan Ida mangda asung ngicénin iraga karahajengan, gumanti
punapa-punapi sané pacang kabaosang malih ajebos prasida sidaning don miwah
labda karya. Ngiring sinarengan nyakupang kara kalih saha ngojarang
pangastungkara, Om Suastiastu”.
Materi sajangkepnyane sane marupa pdf prasida kadownload iriki : Anggah Ungguhing Basa Bali (Pahan Basa)
No comments:
Post a Comment