PUISI,
PUPUH, & GEGURITAN
1.
Puisi Bali Anyar/Modérn
Tembang ali Anyar utawi puisi kawangun antuk kalih sarana luiré: (1) sarana jeroning puisi (unsur intrinsik), sakadi: bantang (téma), teges lan wirasan kruna, rima, ritme, miwah (2) sarana ring jabaan puisi (unsur ékstrinsik), sané mapaiketan ring kawéntenan pangawi. Manut panampén Bapak Situmorang sajeroning bukundané mamurda Puisi Teori Apresiasi Bentuk dan Struktur maosang, puisi kawangun antuk: (1) murda (judul), (2) teges lan wirasan kruna (arti dan makna kata), (3) peparnan kahyun (imageri), (4) pralambang (simbol), (5) panglengut basa (pigura Bahasa), (6) suara (bunyi), (7) pepadan suara (rima), (8) wirama (irama), lan (9) bantang (tema).
1. Murda (judul)
Murdan
puisi ketah ngunggahang daging pakayunan pangawi. Maosang indik napi-napi sané
wénten, wénten taler ngunggahang paséngan, wastan genah, wastan barang miwah
sané lianan.
2. Teges lan Wirasan Kruna (arti kata)
Teges
lan wirasan kruna kabuatang pisan olih pangawi sajeroning ngunggahang daging
pakayunan danéné ring karya puisi. Yadian teges utawi wirasan kruna sujati ané
ketah kabaos arti dénotatif.
Asapunika taler teges miwah wirasan kruna sané sampun kanutang ring kawéntenan
désa, kala, patra, lumrah kabaos arti
konotatif.
Tiosan
ring teges miwah wirasan kruna, diksi
utawi pepilihin kruna sané manut, adung, tur lengut lan prasida nyinahang
kahanan puisi taler kabuatang sajeroning karya inucap.
3. Peparnan Kahyun (imajinasi)
Embahan
pituas pakahyunan sang pangawi, marupa kruna-kruna utawi lengkara sané
nyinahang kalanguan sajeroning ngwangun unsur-unsur
puisi, minakadi murda, bantang, daging ouisi, msl.
4. Sesawén, Pralambang (simbol)
\ Pralambang
cecirén sané kanggé ajeroning puisi. Upami gambar panah nusuk jantung pinaka
pralambang samara (cinta), msl.
5. Panglengut Basa (pigura Bahasa)
Panglengut
basa mabuat ring sastra puisi, yadian punika marupa majas, basa basita, paribasa, msl.
6. Suara (bunyi)
Suara
inggihan mageng alit, baat ingan lan tegeh éndép panees suara, ring kruna-kruna
sajeronin puisi. Suara g, j, d, b = suara baat, suara I, é = suara ingan tur
malit, suara a,u,o = suara éndép.
7. Pepadan Suara (rima)
Rima
mawit saking basa Inggris lan basa Prancis rhyme
inggihan pepadan suara wiadin kruna sané kasurat utawi kaucap mawanti-wanti
sajeroning puisi. Yadian magenah ring ajeng tengah miwah ungkur carik puisi.
Pepadan suara wianjana kawastanin aliterasi,
pepadan suara (vokal) kawastanin asonansi.
8. Wirama (ritme)
Wirama (ritme) inggihan
titi suara sané nyantenang munggah muah tedunnyané suara ring puisi.
9. Bantang (téma)
Bantang
(téma) inggihan bantang pikahyunan utawi gagasan
pokok sané kaunggahang pangawi sajeroning kekawian danéné. Bantang puisi
ketah marupa pabesen pangawi mantuk sang mireng utawi pangwacén kekawian danéné
Bantang inucap wénten madaging indik ajah-ajahan, agama, kasusilan,
kasinatrian, piteket yadin pitutur, msl.
Puisi
Bali Anyar dados taler kadéklamasiang. Mangda wewacénan puisiné kapireng lengut
tur nglangenin, wénten makudang-kudang uger-ugernyané makadi:
1
Resep utawi wirasa, ngresepang suksman,
wirasan, miwah unteng puisi sadéréng ngwacén. Napiké puisiné ngunggahang
ksinatrian, kalulutan, kasengsaran, miwah sané tiosan.
2
Suara utawi wirama, kapatutan suara utawi
wirama ri kala ngwacén, manut suksman puisi. Ring dija patutné kawacén keras,
alus, banban, tur suarané mangda tatas kapireng.
3
Wiraga, semita (raras), wiraga mateges
olah angga sarira (gerak tubuh), lan semita (raras) mateges semu (mimik).
Wiraga, semita, ngwacén puisi manut ring wirama, suara, miwah wirasan puisi
sané kawacén. Upami yéning suksman puisi sané kawacén sedih, patut wirama
suara, semita, miwah wiragané kadi anak sedih.
4
Wates lengkara. Pamunggelan lengkara,
mangda manut ring tetuek utawi unteng pakahyunan sané wénten ring puisi.
2.
Pupuh (Sekar Alit)
Sekar
alit utawi pupuh inggihan silih tunggil sastra Bali purwa sané wangunnyané
maiket. Pupuh kaiket antuk uger-uger sané kawastanin Pada Lingsa. Pada mateges
akéh wanda utawi kecap sajeroning acarik. Lingsa tegesnyané labuh suara
(a,i,u,é,o,e) sané ngenjek ring ungkur carik utawi sulur. Sajeroning Lontar
Gitasancaya wénten 42 pupuh. Sakéwanten sané lumbrah ring Bali wantah dasa (10)
soroh luiré: Sinom, Semarandana, Mijil, Maskumambang, Pangkur, Pucung, Ginada,
Ginanti, Durma, lan Dangdang Gula. Pupulaning makudang-kudang pupuh sané
nyritayang silih tunggil carita kawastanin geguritan.
Titi suara sané ketah
kanggé sajeroning gending Bali wénten kalih luiré:
1
Laras pelog, nganutin suaran gong. Titi
suarannyané: dang, ding, dong, déng, dung, dang.
2 Laras slendro, nganutin suaran gender. Titi suarannyané: ding, dong, déng, dung, dang
*¾ = dang i¾ = ding ¾o = dong,
e¾ = déng u¾ = dung *¾ = dang
Pupuh
utawi sekar alit taler madué wirasa sané prasida kaanggén cihna saking pupuh punika
sakadi ring sor:
1
Pupuh Maskumambang, madué wirasa sedih kingking, prasida kaanggén ngametuang
rasa sedih.
2
Pupuh Mijil, dagingnyané marupa tattwa, prasida nyihnayang rasa kasmaran.
3
Pupuh Pucung, kaanggén nyihnayang tetuek utawi piteket, nénten wénten
wirasa sané
dahat kaujungang.
4
Pupuh Ginada, kanggén nyihnayang rasa kaciwa, sebet, duka.
5
Pupuh Ginanti, kanggén
nyihyangang rasa seneng, suka, tresna. Prasida kanggén
nyaritayang tetuek indik tresna utawi kasmaran.
6
Pupuh Semarandana, madué pawatekan nglangunin manah, rasa sedih krana kasmaran.
7
Pupuh Sinom, wateknyané maparilaksana becik, becik kanggén ri tatkala mabebaosan sareng sawitra utawi
maosang indik tetuek.
8
Pupuh durma, Wateknyané keras, brangas, duka, becik kaanggén nyihnayang rasa duka.
9
Pupuh Pangkur, prasida kanggén nyaritayang ri tatkala banget madué rasa kasmaran.
10
Pupuh Dandanggula, madue
pawatekan alus, kanggen nyaritayang kalih jadmamamadu tresna.
Pupuh utawi
sekar alit kaiket antuk uger-uger sané kabaos pada lingsa. Pada lingsa
soang-soang pupuh sakadi ring sor.
1
Pupuh Sinom
(8a,8i,8a,8i,8i,8u,8a,8i,4u,8a)
2
Pupuh Ginanti
(8u,8i,8a,8i,8a,8i)
3
Pupuh Durma
(12a,7i,6a,5a,8i,4a,7i)
4
Pupuh Pucung
(4u,8u,6a,8i,4u,8a)
5
Pupuh Pangkur (8a,11i,8u,8a,12u,8a,8i)
6
Pupuh Maskumambang
(12i,6u,8u,8a)
7
Pupuh Mijil
(10i,6o,10e,10i,6e,6u)
8
Pupuh Ginada
(8a,8i,8a,8u,8a,4i,8a)
9
Pupuh Dandang Gula
(11i,4a,6a,8e,8u,8i,8a,8u,8a,4a,8i,8a)
10 Pupuh Semarandana (8i,8a,8o,8a,8a,8u,8a)
3. Geguritan
Geguritan inggihan pupulaning makudang-kudang pupuh sané ngwangun carita. Yéning pupuh sané ngwangun geguritan punika wantah asiki, saking pangawit kantos pamuput, kawastanin geguritan monométris. Upami: Geguritan Jaya Prana nganggé Pupuh Ginada, Geguritan Basur nganggé Pupuh Ginada, Peparikan Salya nganggé Pupuh SInom, msl. Geguritan sané kawangun antuk makudang-kudang soroh pupuh kawastanin geguritan polimétris. Upami Geguritan Sam Pik Ing Tai, Geguritan Lutung Mungil, Geguritan Putra Sesana, msl.
Download materi marupa PDF : Puisi, Pupuh, Geguritan
Komentar ini telah dihapus oleh administrator blog.
BalasHapus