Zÿu r t/ Á k× r b lø.
Nyurat
Aksara Bali
1.
Pahan
Aksara Bali
Aksara
Bali nganutin kawigunannyané (fungsinya) kakepah dados 3 (tigang) soroh, inggih
punika:
a. Aksara
Wréastra inggih punika aksara Bali sané kaanggén nyuratang Basa Bali lumbrah,
sané nénten madaging campuhan basa Kawi miwah Sansekerta.
Sané ngranjing aksara Wréastra
luiré:
h, ¿ n, ¿ c, ¿ r, ¿ k, ¿ d , ¿ t, ¿ s, ¿
w, ¿ l, ¿ m, ¿ g, ¿ b, ¿ \, ¿ p, ¿ j, ¿ y, ¿ Zÿ.
b. Aksara
Swalalita inggih punika aksara Bali sané kaangén nyuratang basa Bali sané
maweweh basa Kawi miwah sansekerta. Sané ngranjing ring aksara Swalalita
makasami aksara Wréastra sane 18 (plekutus), maweweh aksara Bali sané ketah
kabaos aksara wayah kadi puniki.
xÅ, (narambat),
ŒÒ, (dhamadu), ªÕ, (talatik) , qÔ, (thatawa), ³×, (sasapa),
´Ö, (sasaga), f, (ghagora), vä, (bhakembang), 7, (phakapal), ü, (jhajera). |
c. Aksara
Modré inggih
punika aksara kadiatmikaan sane kaanggen nyurat japa mantra. Aksara modre punika kawangun antuk aksara Wréastra
miwah Swalalita saha kadagingin lan pralambang ngantos tan prasida kawacén utawi
padem.
imba:
ö ¿ ¿= ang
û = ung
½ ÿ ¿= mang
2.
Aksara Bali
2.1 Aksara
Suara
Aksara Suara
sajeroning aksara Bal luire:
Á, ¿Áo, ¿÷, ¿ ÷o, ¿ú, ¿úo,
¿6, ¿ ü, ¿O, ¿Oo.
2.2 Aksara
Wianjana
Aksata Wianjana
malarapan antuk wargannyane kakepah dados limang paos, sakadi ring sor puniki.
No |
Aksara Warga |
Alpa prana |
Maha prana |
Alpa prana |
Maha prana |
Anu suara |
Arda suara |
Usma |
Wisarga |
1 |
Kantia |
K |
¼ |
g |
f |
\ |
- |
- |
h |
2 |
Talawia |
C |
ôôô È |
j |
ü |
Zÿ |
y |
] |
- |
3 |
Murdania |
` |
~ÿ |
y |
Œ |
x |
r |
[ |
- |
4 |
Dantia |
T |
q |
d |
Œ |
n |
l |
s |
- |
5 |
Ostia |
p |
| |
b |
v |
m |
w |
- |
- |
2.3 Pangangge
Aksara Bali
Manut buku Pedoman Pasang Aksara Bali,
pengangge aksara Bali kabinayang dados tigang soroh minakadi;
a.
Pengangge Suara
1.
Sane magenah ring luhuring aksara ( ôô iô, ¿ôôô I, ¿ôôô ), ¿ôôô ™, )
2.
Sane magenah ring ajeng aksara ( eôôô, ¿ Eôôô, )
3.
Sane magenah ring ungkurin aksara ( ôôôo, )
4.
Sane magenah ring sor aksara ( ôôô u, ¿ôôô U, )
b.
Pangangge Arda Suara
Sane
kabaos pangangge ardasuara inggih punika wangun gantungan aksara ardasuara.
ôôô yôôô
dados¿ ôôô ê ôôô (nania) ôôô lôôô dados
ô ô
ôôÞôô (gantungan la)
ôôô rôôô
dados ôô ôÉôôô (guung) ôôô wôôô
dados
ôôôÙôôô (suku kembung)
c.
Panggangge Tengenan inggih punika aksara
wianjana ring ungkur kruna sane nenten kasambungin antuk suara
ôôôô*¾ôô ¿ cecek ôôô/ôôô adeg-adeg ôôôô(¾ôô
surang ôôô ;¾ôôô
bisah |
3. Pangangge Tengenan
(1)
Tengenan Nga (\)
Uger-uger
tata nyuratang tengenan nga (\), sakadi ring sor puniki:
a)
Tengenan Nga ring kecap panguntat
kruna, patut kasurat mauwah dados cecek. Upami nyurat:
Pucung = pu cu*¾,
Kacang = k c*¾,
miwah sane
lianan.
b)
Kruna kalih kecap sane aksarane
pateh, makakalih matengenan Nga,
wenang macecek, yadiastun sampun kapolahang, upami nyurat:
Cangcang = c*¾ c*¾, Nyangcang = Zÿ *¾ c*¾,
Tingting = t&¾
t&¾, Ningting =
n&¾
t&¾,
miwah sane
lianan.
c)
Tengenan Nga ring kecap pangawit kruna sane aksaranyane mabinayan, kantun manggeh. Upami nyurat:
Nangka = n \Ð,
Inggih =
hø \ái ;¾,
miwah sane
lianan.
d)
Tengenan Nga ring kecap pengawit kruna ring sor mauwah dados cecek, kaanggen
ngicalang aksara tumpuk tiga. Upami:
Angklung = h*¾ k¯¡*¾,
Jungkling = ju*¾ kÞ&¾,
miwah sane
lianan.
(2)
Tengenan Wisarga ( h)
a)
Tengenan wisarga sane magenah ring
panguntat kruna lingga mauwah dados bisah. Upami nyurat:
Pasih =
p si ;¾,
Telabah = t) l b ;¾,
miwah sane
lianan.
b)
Kruna lingga kalih kecap sane
wianjanane pateh saha makakalih polih tengenan wisarga, makakalih patut mabisah,
yadiastun sampun kapolahang. Upami:
Cahcah =
c ;¾ c ;¾, Nyahcah = Zÿ ;¾ c ;¾,
Kihkih = kø ;¾ kø ;¾, Ngihkih = \i ;¾ kø ;¾,
miwah sane
lianan.
c)
Kruna kalih kecap sane wianjanane
mabinayan, kecape ring ajeng matengenan wisarga,
wisarga punika kantun manggeh. Upami:
Cihna = ci h Â,
Wahyu = w
h ë,
miwah sane
lianan.
(3)
Tengenan ra (r)
Saluiring
tengenan ra patut mauwah wangunnyane
dados surang, inggian magenah ring
ajeng, ring tengah utawi ring ungkurin kruna.
Upami:
Kukur = ¿ ku ku(,
Warna = w( x,
miwah sane lianan.
(4)
Adeg-adeg (__ ¿ ¿/)
a)
Adeg-adeg kasurat ring panguntat
kruna sane matengenan, Upami:
Tegal = t) g l/ ,
Mantuk= m nÓ¡ k/,
miwah sane
lianan.
b)
Adeg-adeg kasurat ring pahan
lengkara utawi panguntat lengkara, Upami nyurat:
I Meme suba
nyakan, I Bapa enu sirep.
hø em em su b Zÿ k n/ , hø b p h) nu si Ï p/ .
c)
Adeg-adeg kasurat ring tengahing
kruna anggen ngicalang pasang tumpuk tiga. Upami nyurat:
Tamblingan = t m/¾bÞø \ n/ ,
miwah sane
lianan.
d)
Adeg-adeg dados kasurat ring
tengahing lengkara, kaanggen ngamanggehang pasang.
Watek
ksatriane ngamuk,
w t) k¾/k× tÉø
y en \ mu k/ ,
e)
Adeg dados kasurat ring tengahing
kruna, kaanggen nyurat ringkesan Bali ANyar (singkatan ranah modern)
SMKN kasurat ,6 s/ ¿6
m/ ¿ k ¿6 n/ ,
PLN kasurat , ep ¿6 l/ ¿6 n/
,
4. Rangkepan Wianjana
Aksara
wianjana tegesnyané aksara mati (konsonan) sané
durung mangkep ring aksara suara (vokal). Sakadi: n/ , = n , d/ , = d, msl. Rangkepan
aksara wianjana kawastanin gantungan wiadin gémpélan. Sajeroning akruna
gantungan inucap patut anut ring wargannyané. Upami:
Ø mancing kasurat m ZÇ&ÿ¾, nenten
dados
m n¾Ç&¾,
Ø banjar kasurat b Zé(ÿ¾, nenten
dados
b n¾é(¾,
Ø pascat kasurat p ´Ç t/ , nenten
dados
p s¾Ç t/ ,
Ø yadnya kasurat y jñ , nenten
dados
y d¾ñ,
Pasang
aksara kadi ring ajeng nénten kamanggehang sajeroning nyurat rangkepan kalih
kruna. Upami:
Ø punyan
jaka kasurat pu Zÿ n¾é k, nenten
dados
pu Zÿ Zéÿ k,
Ø batis
cangak kasurat b tø s¾Ç \ k/ , nenten
dados
b tø ´Ç \ k/,
Ø punyan
canging kasurat pu Zÿ n¾Ç \&¾, nenten
dados
pu Zÿ ZÇÿ \& ,
5.
Pasang Pageh
Pasang Pageh tegesnyané
sesuratan aksara Bali sané tan ngamanggehang pasang aksara Bali. Nanging
sesuratan kruna-krunané wantah mula kénten. Kruna-kruna sané kasurat antuk
pasang pageh ketah mawit saking basa Kawi miwah basa Sansekerta.
Upami:
Arjuna kasurat Á(
ju n,
Désa kasurat
ed ´,
Sasih kasurat
] ]I ;¾,
Prabu kasurat
pÉ vU,
Msl.
6.
Baligrafi
Saking dumun iraga uning
istilah Aksara. Kruna Aksara sampun
sawai-wai kapireng saking ngawit ngranjing sekolah nanging tusing uning suksman
lan kasujatiane. Aksara kasambatang “Mahkota Budaya” (Aksara Makuta Mandita) saking
anake sane wikan ring sastra Bali. Aksara kadadosang media sane pinih melah anggen mendokumentasikan
kabudayaan. Fungsi dokumentasi anggen
hakikat utama aksara Bali, sane nyidayang
nguwah (mentransformasikan) aksara
Bali sane kekal lan tusing pacang
ical (punah). Pidadab asapunika sane
ngranayang Aksara Bali madue genah lan fungsi
sane melah pisan ring krama Bali. Saking dinamika
punika lantur wenten sane kasengguh Kaligrafi
Aksara Bali.
Kaligrafi mawit saking basa Yunani, saking kalih kruna (kata) “kallos” maartos “indah”
lan “graphien” maartos “tulisan”, dadosne kaligrafi maartos tulisan sane kakarya melah pisan. Kaligrafi akeh
maosang keni iusan budaya Arab krana saking
dumun nglimbak (berkembang) ring aab
budaya Islami (Arab). Sane mangkin ring Bali istilah
anggen nyambatang kaligrafi aksara
Bali durung wenten sane pastika. Ri antukang saking wastannyane durung pastika,
tanggal 1 Juli 2013 ring genahne Nyoman Gunarsa (Museum Seni Lukis Klasik) mapupul tokoh-tokoh seni lan sastra Bali sane ngrembugang wastan kaligrafi punika mangda madue wasta sane
pastika, saking paruman tokoh-tokoh punika
nglantur wenten istilah Baligrafi
anggo ngentosin kruna Kaligrafi.
Baligrafi maarts merangkai aksara dalam bentuk visual art yang sudah
barang tentu indah untuk identitas kaligrafi aksara Bali.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar