PARIBASA BALI
1.
Teges Paribasa
Manut Bapak Wayan Simpen AB, Paribasa artosipun, bebaos utawi lengkara sané dagingnyané ajah-ajahan, panglémék, pamaricéda, pidanda, pamuji, miwah sané lianan, kanggé ri kala mabaosan, magegonjakan ring pakraman. Paribasa punika piranti basa ngamedalang daging pakahyunan sané nganggé pralambang kahanan kalih laksanan jatma sané kaimbangang ring laksanan kalih kahanan barang wiadin buron. Paribasa Bali pinaka rerasmen wiadin panglengut basa, rikala mabebaosan kalih magonjakan sareng pasawitran tur kanggén piranti ngamedalang daging pikayuanan kalih pangrasa ritatkala mapupul. Paribasa Bali kasorohang sajeroning kasusastraan Bali purwa. Wangunnyané wénten sané bébas, wénten sané kaiket.
2.
Soroh-soroh Paribasa Bali
1.
Cecimpedan
(teka-teki)
Cecimpedan artinipun badé-badéan
(teka-teki). Ketahnyané cecimpedan puniki kariinin antuk kruna “apaké…”
Upami:
-
Apaké anak cerik maid cacing? pasaut :
jaum misi benang
-
Apaké cekuk kajengitin? pasaut : caratan
-
Apaké jangkrik ngicik duur gunungé?
pasaut : anak macukur
2.
Cecangkriman
(syair teka-teki)
Cecangkriman punika
cecimpedan sané kawangun antuk pupuh, ketahnyané nganggé Pupuh Pucung.
Upami:
-
berag landung, ngelah panak cenik liu,
méméné slélégang, panakné jekjek enjekin, menék tuun, méméné gelut gisiang.
(pasautné anak menék jan).
-
kaki pucung, awak bunter maretungtung,
basangné angina, asing paek ya ninjakin, uber kepung, I kaki incang-incangan.
(pasautné bal/bola).
-
jalan buntu, tan masepak nolor terus,
nyén makeneh mentas, apang élahan agigis, musti blenggu, majalan ditu magaang.
(pasautné anak menék punyan nyuh).
3.
Wewangsalan
Ring basa Indonésia
kabaos tamsil. Wangunnyané kalih
palet utawi carik. Lengkara kapertama kabaos giing utawi sampiran. Lengkara kaping kalih kawastanin daging utawi isi. Lengkarannyané mapurwakanti (bersajak)
pateh aa.
Upami:
-
Tai
bélék tai blenget, (giing/sampiran)
suba
jelék mara inget. (daging/isi)
-
Bé bébék bé guling, (giing/sampiran)
tunian kedék jani ngeling. (daging/isi)
-
Dija kacang ditu komak, (giing/sampiran)
dija ngejang ditu jemak. (daging/isi)
4.
Peparikan
Ring basa Indonésia
kabaos pantun. Wangunnyané petang
palet utawi carik. Carik pertama miwah carik kalih kawastanin giing (sampiran).
Caring 3 miwah 4 kawastanin daging (isi). Lengkarannyané taler mapurwakanti
(bersajak) ab ab.
Upami:
-
Bé curik mabasa manis, (giing/sampiran)
bungkung pendok
sedeng di tujuh, (giing/sampiran)
Bajang cerik
kenyumné manis, (daging/isi)
selat témbok makita nyujuh. (daging/isi)
-
Meli
kacang aji lima, (giing/sampiran)
meli udang aji
pitu, (giing/sampiran)
Yadin tiang tuara
kemu, (daging/isi)
keneh tiang suba
ditu. (daging/isi)
5. Bebladbadan
Bebladbadan punika
kawangun antuk kruna utawi lengkara tigang palet. Krunané
sané kapertama kawastanin giing (bantang), kruna sané kaping kalih mawasta arti
sujati, tur kruna sané kaping tiga kawastanin arti paribasa utawi suksmanipun.
Upami:
-
Majoan pancing (giing/bantang)
Pales (arti sujati)
Males (arti paribasa/suksmanipun)
-
Mawayang gadang (giing/bantang)
Kresna (arti sujati)
Tresna (arti paribasa/suksmanipun)
6.
Raos
Ngémpélin
Raos ngémpélin inggihan kruna sané
démpét tegesipun, utawi kruna sané asiki maarti kakalih. Sané asiki arti sujati
miwah sané malih asiki artinipun ngitar/ngiras (arti kias).
Upami:
-
Napi kalih ditu?
Tegesipun : 1. kalih maarti dadua.
2. kalih maarti lakar alih.
7.
Cecangkitan
Cecangkitan puniki maderbé arti ngintar
(démpét) tur kanggé ri kala magegonjakan.
Upami:
-
Padangé tusing dadi arit.
Tegesipun : 1. padangé sinah nénten dados anggén
arit.
2. yéning padangé abas nganggé arit dados.
8.
Sesonggan
Sesonggan ring basa
Indonésia kaparinama pepatah, inggihan pralambang kahanan kalih paripolah jadma, sane kaimbangang ring kahanan
kalih paripolah buron utawi barang
Upami:
-
Awak beduda nagih madain garuda,
suksmanné anak tiwas nagih nandingin anak sugih.
-
Ada mas slakané tan paguna, suksmanné
sakadi anaké sané polih barang anyar, raris barang sané kuna tan karinguang
malih.
9.
Sesenggakan
Ring basa Indonésia
kaparinama ibarat. Sesenggakan mawit saking kruna lingga senggak sané mateges
singguk utawi sindir, kadwipurwayang dados sesenggak tur polih pangiring –an,
dados sesenggakan. Sesenggakan wantah paribasa sané kanggé nyindir paripolah
jadma, sané kaimbangang ring kawéntenan jagat miwah paripolah buron wiadin
barang. Pateh sakadi sesonggan, binannyané sesenggakan ketah kariinin antuk
kruna buka.
Upami:
-
Buka saying-sayang kendang, suksmanné
sayangina nanging tigtiga..
-
Buka ngajahin bébék nglangi, suksmanné
ngajahin anak suba dueg.
-
Buka paid bangkung, suksmanné makurenan
nutug luhnyané.
10. Sesawangan
Sesawangan linggannyané
sawang, kadwipurwayang tur polih pangiring –an dados sesawangan. Tegesnyané
pepindan utawi perumpamaan.
Sesawangan puniki ketah kariinin antuk kruna: buka, kadi, cara, alah, tan
péndah kadi, miwah sané lianan, kanggé ngumpamayang paripolah miwah kahanan
jadma.
Upami:
-
Betekan
batisné
kadi pudak sinungsang.
-
Alisné buka don intaran.
-
Galakné buka cicing borosan.
11. Pepindan
(Pengumpamaan)
Pepindan puniki pateh sakadi sesawangan, binannyané
pepindan krunannyané polih anusuara. Tur yéning sesawangan ketah kariinin antuk
kruna buka, kadi, luir, waluya kadi. upami:
1. Pepindan: Alisé madon intaran.
2.
Sesawangan: Alisé buka
(kadi, luir) don intaran.
Imba pepindan luiripun:
-
Boké membotan blayag,
tegesipun: rambutné maombak-ombakan.
-
Betekan batisé meling padi, tegesipun:
sakadi beling padi.
-
Cokoré mudak sinungsang,
tegesipun: sakadi bungan pudaké sungsang.
12. Sesimbing
Ring basa Indonésia
kabaos sindiran, kanggé nyindirang paripolah, kahanan, rupa kalih laksanan
jatma, kaimbangang ring kahanan, rupa kalih polah jatma, barang kalih buron.
Ring sapunapiné sesimbing puniki ketah taler nganggé kruna sané nungkalik.
Upami:
-
Semunné
nyukcuk langit, suksmanné kaucapang ring anaké sombong
-
Buta
tumbén
kedat, suksmanné kaucap ring anak sané pecak tiwas, raris sugih pramangkin ipun
sombong.
-
Krénéb-krénéb katibangbung, suksmanné
bungah mapanganggo, nanging sujatiné ia tiwas.
13. Sesémon
Sesemon punika taler sakadi Sesimbing, sakéwanten lebih alus lengut tur nudut kayun.
Makéh kaanggén panglelemesan utawi pangrumrum anak
istri. Sesémon puniki wénten sané mawangun tembang, utawi gancaran.
Upami:
Lanang
: Béh, napi kadén melah pisan sekar cempakané punika, yéning titiang polih ngalap tur nyumpangang amat ya legan manah
titiangé.
Istri : Napi gunané ngalap sekar kadi puniki, sané tan paguna, napi malih kasuén-suén pastika pacang layu.
Wénten sesémon marupa sekar alit/pupuh
Ø Tiang mriki ngrereh "bunga"
kocap wénten "cempaka putih"
iriki genahnya reko
kocap luih warnanipun
nawang tranggana ngandika
inggih wiakti
"nanging déréng masamaya alap".
14. Sloka
Sloka ring basa Indonésia kabaos bidal.
Sloka punika kaciriang antuk lengkara buka slokané...., kadi slokané.....
Upami:
-
Buka slokané apa ané pamula, kéto ané puponin.
Suksmanipun napi sané kardi punika sané polihin, yéning malaksana rahayu,
rahayu sanv jagi panggihin.
-
Buka slokané ortané ortén-orténan.
Suksmanipun ortané punika dados kawi, sampunang banget ngugu, sadurung
panggihin buktinné.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar